Artikel over EMDR in de volkskrant

Artikel Volkskrant EMDR 2019:
Traumatische herinneringen bestaan niet alleen uit beelden, maar bijvoorbeeld ook uit geuren of geluiden, zoals de stem van een agressieve vader. Klinisch psycholoog Suzy Matthijsen ontdekte een manier om die geluidsherinneringen aan te pakken: met EMDR.
Charlotte Huisman 21 januari 2019, 17:49
‘Als ik je nog een keer tegen kom, schiet ik je dood.’
Meer dan vijftien jaar geleden is het al dat haar vader deze woorden sprak toen ze hem toevallig tegenkwam op straat; een vuurwapen zette zijn bedreiging kracht bij. Melissa, inmiddels in de dertig, hield een posttraumatische stressstoornis (PTSS) over aan haar gewelddadige jeugd, waarin haar vader haar en haar moeder regelmatig sloeg. Maar het is vooral de klank van dat dreigende zinnetje bij die toevallige ontmoeting, die telkens terugkwam in haar herinnering. En haar jaren later ’s nachts uit haar slaap hield.
Traumatische herinneringen bestaan niet alleen uit beelden, maar ook uit bijvoorbeeld geluid. Zou het bij de behandeling van een posttraumatische stressstoornis lukken ook traumatische geluidsherinneringen te vervagen, vroeg klinisch psycholoog Suzy Matthijssen zich af. Recentelijk is ze gepromoveerd aan de Universiteit Utrecht op het verbeteren van traumabehandelingen. Ook is zij klinisch psycholoog bij het Academische Angstcentrum van ggz-organisatie Altrecht. Daar staat zij aan het hoofd van een intensief traumabehandelingsprogramma.
Haar onderzoek bevestigde haar hypothese over geluiden. Het gaat om een uitbreiding van de zogeheten EMDR-behandeling (Eye Movement Desensitization and Reprocessing), waarvan de effectiviteit inmiddels wereldwijd wordt onderkend voor de behandeling van PTSS (zie kader).
Matthijssen heeft met deze aanvulling van de EMDR-behandeling het standaard EMDR-protocol aangepast voor andere behandelaars.
Slaapproblemen
Jaren na de bedreiging van haar vader op straat kreeg Melissa (volledige naam bekend bij redactie) last van slaapproblemen. Als ze in bed lag te woelen, hoorde ze de vooral de dreigende stem van haar vader. Toen ze om hulp vroeg om weer te kunnen slapen, kwam ze tot haar eigen verbazing terecht bij de traumabehandeling van Altrecht.
‘Daarvoor had ik me eigenlijk nooit echt gerealiseerd dat mijn leven zo was beïnvloed door het geweld van mijn vader’, zegt Melissa. ‘Dat ik bepaalde plekken meed, dat ik weinig behoefte had aan contact, dat ik veel gevoelens wegdrukte. Eigenlijk geloofde ik überhaupt niet zo in therapie. Toen ik hier in april kwam voor de behandeling dacht ik: wat een onzin. Ik wil gewoon weer kunnen slapen.’
Nu, negen maanden later, denkt ze daar heel anders over. Mede door de EMDR-therapie waarbij ze de dreigende stem van haar vader opriep, is die herinnering verzwakt, zegt Melissa. ‘In de behandeling werd ik gedwongen de herinnering aan die zin die de hele tijd terugkwam echt op te roepen in mijn hoofd. Nu merk ik hoezeer de lading ervan is verzwakt.’
Het heeft haar leven veranderd, zegt Melissa. ‘Vroeger had ik het gevoel dat mijn vader overal was, nu heb ik dat gevoel niet meer. De enige spijt die ik nu voel is dat ik deze behandeling niet eerder heb ondergaan. Ik kan nu meer genieten en heb meer gevoelens. Slapen gaat ook iets beter, al zijn daarin nog verbeteringen mogelijk.’
Matthijssen straalt. ‘Ik zie hier nu zo’n andere vrouw zitten dan de Melissa die hier binnenkwam in april. Hier doe ik het voor.’
Geluidshallucinaties
Deze uitgebreide EMDR-methode lijkt ook effect te sorteren bij geluidshallucinaties, bij psychotische en schizofrene patiënten die stemmen in hun hoofd horen. Ook herinneringen aan het horen van stemmen kunnen zo minder beladen worden gemaakt, bleek uit Suzy Matthijssens onderzoek. Veel mensen die soms al twintig jaar last hadden van stemmen in hun hoofd wilden heel graag mee doen aan dit onderzoek, vertelt Matthijssen. ‘Die stemmen geven bijvoorbeeld opdrachten als ‘ga jezelf snijden’ of ‘spring voor de trein’, heel beangstigend. Deze patiënten willen alles proberen om hun klachten te verminderen.’
Bijzonder hoogleraar angst en gedragsstoornissen Ad de Jongh aan de Universiteit van Amsterdam noemt het onderzoek van Matthijssen ‘veelbelovend’. ‘Het bevestigt het beeld dat EMDR nog veel meer mogelijkheden heeft en nog effectiever kan worden gemaakt. En dat het ook toepasbaar is op mensen die stemmen horen. Eerder is al ontdekt dat mensen met visuele hallucinaties baat kunnen hebben bij deze therapie.’
Meer vervolgonderzoek is volgens De Jongh nodig. ‘We hebben iets te pakken met EMDR, duidelijk is dat de mogelijkheden nog niet zijn uitgeput. Misschien kunnen de herinneringen die worden opgeroepen worden uitgebreid met bijvoorbeeld geur en smaak.’
‘Er moet nu onderzoek worden gedaan naar de vraag of deze behandeling ook op de langere termijn effect heeft op het horen van stemmen, zegt Matthijssen. ‘En ik ben ook heel benieuwd of we met het oproepen van geuren van traumatische gebeurtenissen, bijvoorbeeld een lijkengeur, de EMDR-sessies in de toekomst nog effectiever kunnen maken.’
EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing)
Bij EMDR krijgen patiënten de opdracht hun traumatische herinnering te visualiseren, terwijl ze tegelijkertijd met hun ogen een bewegend lichtbolletje moeten volgen op een horizontaal opgestelde staaf. Ze roepen die herinnering dan op in hun werkgeheugen, dat maar een beperkte capaciteit heeft. Ondertussen krijgen cliënten andere taken opgedragen, zoals het volgen van het bolletje met hun ogen, of terugtellen van duizend naar een. Als het werkgeheugen met haar beperkte capaciteit zo wordt belast met een taak, blijft er minder ruimte over om de herinnering goed vast te houden. ‘Zo wordt hij met minder emotionele lading weer opgeslagen in het langetermijngeheugen’, zegt Matthijssen.
Bij EMDR-sessies vragen therapeuten de patiënt vaak om de herinnering te visualiseren, terwijl een herinnering ook kan bestaan uit geluid, geur of een gevoel van bijvoorbeeld een ongewenste aanraking. In het onderzoek van Matthijssen vroeg zij haar patiënten om het geluid van de traumatische herinnering op te halen, zoals de uitgesproken bedreiging in het geval van Melissa. ‘Het kan ook het geluid van een ambulance zijn, van een ontploffing, of van de piepjes van de monitor naast het ziekenhuisbed. Het bleek te werken.